Do najważniejszych praw ucznia należą te dotyczące dostępu do informacji, wolności słowa i realizacji obowiązku szkolnego. Są one jasno określone, a każde naruszenie Kodeksu Ucznia powinno być zgłaszane odpowiednim osobom lub władzom. Zobacz, co należy do praw i obowiązków ucznia.
Podstawowe prawa ucznia w szkole
Spełnianie obowiązku szkolnego oznacza, że uczniowie muszą przestrzegać zasad obowiązujących w danej placówce. Kiedyś były one zapisane w Kodeksie Ucznia, który obowiązywał od 1988 roku, ale zgodnie z odpowiedzią podsekretarza stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej z 7 marca 2008 roku, dokument ten – stracił moc prawną. Obecnie prawa ucznia w szkole określa szereg aktów prawnych i zarządzeń władz placówki.
Najważniejsze prawa ucznia
- Prawo do znajomości programu nauczania i oceniania przedmiotu,
- prawo do wolności słowa, myśli, własnych przekonań, wyrażania opinii,
- prawo do nauki, do udziału w zajęciach pozalekcyjnych i pozaszkolnych w ramach rozwijania zainteresowań,
- prawo do właściwie prowadzonego procesu edukacyjnego,
- prawo do czasu wolnego (przerwy międzylekcyjne, ferie, przerwy świąteczne),
- prawo do opieki wychowawczej i zdrowotnej, do korzystania z pomocy pedagoga i psychologa,
- prawo do bezpieczeństwa,
- prawo do odpowiedniego traktowania,
- prawo do korzystania z materiałów dydaktycznych i pomieszczeń szkolnych podczas zajęć,
- prawo do pomocy ze strony pracowników szkoły i innych uczniów,
- prawo do uczestniczenia w życiu szkolnym i pozaszkolnym (np. przynależność do organizacji),
- prawo do składania skarg,
- prawo do sprawiedliwej oceny,
- prawo do informacji o swojej wiedzy.
- Przepisy ogólne nie określają, kiedy i w jaki sposób uczeń może poprawić ocenę, pozostawiając w tym zakresie swobodę szkole. Zasady pisania egzaminu poprawkowego, powtarzania klasy lub sprawdzianu określa statut szkoły. Zazwyczaj uczeń ma prawo do jednokrotnego poprawienia oceny w wyznaczonym terminie.
Jakie są obowiązki ucznia?
Oprócz szeregu przedstawionych praw uczeń musi przestrzegać swoich obowiązków. Co one obejmują? Oto podstawowe obowiązki ucznia:
- znajomość statutu szkoły i/lub regulaminów i przestrzeganie ich,
- być przygotowanym do zajęć i brać aktywny udział w życiu szkoły,
- bycie punktualnym,
- Przestrzeganie zasad zachowania w szkole i poza nią,
- dbania o dobre imię szkoły,
- Odrabiania prac opuszczonych z powodu nieobecności w szkole,
- usprawiedliwiania nieobecności,
- dbania o porządek w szkole i na terenie szkoły,
- przyczyniać się do dobrej atmosfery,
- okazywania szacunku innym uczniom i pracownikom szkoły,
- wykonywania poleceń pracowników szkoły i władz samorządowych,
- dbać o zdrowie i bezpieczeństwo własne oraz osób z najbliższego otoczenia,
- przestrzegać ogólnych zasad współżycia społecznego.
- W niektórych szkołach wprowadzono następujące zasady: uczeń ma obowiązek nosić przy sobie legitymację uczniowską i/lub identyfikator, być strażnikiem klasy, dbać o schludny ubiór i wygląd, przebywać na terenie szkoły tylko od początku do końca zajęć (łącznie z przerwami), a podczas oficjalnych uroczystości, sprawdzianów i egzaminów nosić oficjalny strój.
Obowiązkiem ucznia jest również uczęszczanie na zajęcia, jednak w uzasadnionych przypadkach może się zdarzyć, że uczeń przynosi zwolnienie z wychowania fizycznego, mimo że jest w szkole.
Gdzie jest zapisany wykaz praw i obowiązków ucznia w szkole?
Ogólne zasady dotyczące praw ucznia zawarte są w Konwencji o Prawach Dziecka, Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka oraz Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Zasady opisane w wymienionych aktach prawnych dotyczą obowiązków szkoły i jej pracowników wobec uczniów. Inne przepisy, które wprowadzają ogólne regulacje w tej kwestii, to np. ustawa Prawo oświatowe, ustawy i rozporządzenia.
Szczegółowe wytyczne dotyczące praw i obowiązków uczniów w szkole ustalane są indywidualnie przez każdą placówkę oświatową i zawarte są w statucie szkoły oraz uchwalonych przez nią regulaminach.
Kto powinien zgłaszać przypadki naruszania praw uczniów?
Dyrektor szkoły ma obowiązek czuwać nad przestrzeganiem najważniejszych zasad obowiązujących w szkole. Wszelkie przejawy ich łamania należy zgłaszać właśnie jemu. Inną osobą, u której można szukać pomocy, jest wychowawca, psycholog lub pedagog szkolny, a także członkowie samorządu uczniowskiego. W niektórych szkołach powołuje się także Rzecznika Praw Ucznia. Zadaniem rzecznika jest ochrona uczniów szkoły, dlatego warto skontaktować się z nim i poprosić o interwencję, jeśli prawa uczniów są naruszane.
Jeśli zgłoszenie problemu pracownikom szkoły okaże się nieskuteczne, należy skontaktować się z kuratorem oświaty. Wówczas kurator oświaty, który działa w imieniu wojewody, zajmie się sprawą. Kurator oświaty może m.in. uchylić statut szkoły lub jego część, nakazać wprowadzenie zmian, jeśli postanowienia zawarte w dokumencie okażą się niezgodne z prawem. Zgłoszenie do kuratorium oświaty jest dobrym rozwiązaniem także w przypadku bardziej złożonych problemów.
Czy nauczyciel może krzyczeć na ucznia?
Czasami nauczyciel traci cierpliwość i gdy hałas jest zbyt duży, podnosi głos, aby zwrócić na siebie uwagę uczniów. Nadal zdarza się, choć rzadziej, że nauczyciel, wyprowadzony z równowagi, krzyczy na niesfornego ucznia. Czy takie zachowanie jest dozwolone?
Nauczyciel nie może krzyczeć na uczniów. Jednym z podstawowych praw uczniów jest prawo do godności i bezpieczeństwa. Jeśli czujesz się poniżony lub znieważony, powinieneś zgłosić ten incydent osobom odpowiedzialnym, np. władzom szkoły. Krzyk jest formą przemocy słownej.
Jak pokazuje przykład nauczycielki matematyki z Samorządowego Zespołu Szkół w Kostkowie, takie egzekwowanie posłuszeństwa może skończyć się zawieszeniem przełożonego w obowiązkach, a nawet zwolnieniem dyscyplinarnym.
Co robić, gdy nauczyciel obraża ucznia?
Niezależnie od swojego stosunku do uczniów, nauczyciel nie ma prawa obrażać uczniów szkoły, w której pracuje. Gdy nauczyciel znieważa dziecko, narusza jego prawo do godności. Należy to zgłosić do pedagoga, wychowawcy klasy, dyrektora szkoły, Rzecznika Praw Ucznia lub bezpośrednio do dyrekcji szkoły.
W przypadku takich naruszeń wychowawca klasy może podjąć mediację i umówić się na rozmowę klasową z psychologiem, który wyjaśni, jak rozwiązywać konflikty bez użycia przemocy. Dyrektor szkoły, który zorientuje się w sytuacji, powinien odbyć rozmowę z nauczycielem, który dopuszcza się takich zachowań.
Jeśli te działania okażą się nieskuteczne, kolejnym krokiem jest przeprowadzenie kontroli, zleconej przez władze szkoły lub kuratora oświaty, w celu sprawdzenia relacji między nauczycielem a uczniami. Pomocna dla uczniów może być rozmowa z psychologiem, który przeanalizuje sytuację z punktu widzenia uczniów.
Niedopuszczalne zachowanie nauczyciela może mieć poważne konsekwencje. Przykładem jest opinia wydana przez Mazowieckie Kuratorium Oświaty po kontroli doraźnej w Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych nr 3 im. Stanisława Staszica w Siedlcach w styczniu 2017 r. Zgodnie z nią nauczyciel, który nie zapewnia uczniom poczucia bezpieczeństwa psychicznego podczas lekcji, np. obrażając ich, powinien być poddawany systematycznym kontrolom. W sytuacji, gdy ta forma nadzoru nie przynosi oczekiwanych rezultatów, a naruszanie praw uczniów trwa nadal – należy wyciągnąć wobec niego konsekwencje dyscyplinarne.
Czy dopuszczalne jest zawieszenie ucznia w prawach ucznia?
Przepisy ogólne stanowią, że każdy uczeń ma prawo do informacji i uczestnictwa w zajęciach szkolnych i pozaszkolnych. Jeśli dopuści się naruszeń, może zostać ukarany. Lista możliwych konsekwencji powinna znajdować się w statucie. Czy jednak zawieszenie w prawach ucznia jest zgodne z przepisami?
Jak wyjaśnia prawnik Dariusz Skrzyński dla Portaloswiatowy.pl – zawieszenie w prawach ucznia poprzez zakazanie mu udziału w zajęciach jest niezgodne z obowiązującym prawem, gdyż koliduje z konstytucyjnym prawem do nauki.
Formą kary może być np. odebranie uczniowi części lub wszystkich przywilejów, ale takie działanie nie może być sprzeczne z prawami ucznia, niezależnie od jego przewinienia.
Czy nauczyciel ma prawo odebrać uczniowi telefon?
Regulamin szkolny lub statut szkoły może zawierać zapis zabraniający uczniom korzystania z telefonów komórkowych podczas zajęć. Nauczyciel nie ma jednak prawa odebrać Twojemu dziecku telefonu komórkowego. Może jedynie wydać polecenie odłożenia go w widoczne miejsce (np. na ławkę) lub wyłączenia.
Jeśli nauczyciel zdecyduje się zabrać uczniowi telefon komórkowy, pełnoletni uczeń może poprosić o jego zwrot. Jeśli uczeń jest niepełnoletni, mogą to zrobić jego rodzice. Jedyną sytuacją, w której dopuszczalne jest odebranie uczniowi (tylko niepełnoletniemu) telefonu, jest sytuacja, w której sposób ten został uzgodniony z rodzicami lub opiekunami ucznia i jest przez nich akceptowany.
Zdarza się, że regulamin lub statut szkoły stanowi, że telefony muszą być pozostawione w depozycie w czasie zajęć lekcyjnych. W takiej sytuacji przechowywanie sprzętu nie jest naruszeniem praw ucznia, jednak placówka odpowiada za wszelkie wyrządzone szkody, a pełnoletni uczniowie powinni mieć dostęp do telefonów, gdy ich zdaniem korzystanie z nich jest konieczne.
Niezależnie od sytuacji, sprawdzanie zawartości urządzenia przez nauczyciela lub innych pracowników szkoły jest poważnym naruszeniem jednego z podstawowych praw ucznia – prawa do prywatności.
Kształcenie na odległość: jakie są prawa i obowiązki ucznia?
Wprowadzenie nauczania na odległość sprawiło, że wiele przepisów uległo zmianie. Najważniejsze przepisy, w tym statuty szkół, pozostały jednak niezmienione. Niektóre instytucje zmodyfikowały statuty i regulaminy, określając dodatkowe prawa i obowiązki ucznia podczas nauki na odległość.
Obowiązki młodzieży podczas nauki na odległość zostały uregulowane w rozporządzeniu MEN oraz w dokumentach przyjętych przez organy prowadzące szkoły. Niektóre z nich zostały dostosowane do kształcenia zdalnego. Należą do nich:
- punktualne komunikowanie się z nauczycielami,
- aktywność na zajęciach poprzez włączanie mikrofonu i kamery w czasie lekcji,
- przygotowanie stanowiska do nauki zgodnego z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,
- przygotowanie pomocy dydaktycznych i materiałów przed lekcją.
- Uczniowie będą nadal przestrzegać ustalonych w szkole zasad zachowania. Ponadto, uczniowie zachowują wszystkie swoje prawa podczas nauki na odległość. Mają również prawo do otrzymywania informacji o organizacji kształcenia na odległość i programie nauczania, pomocy ze strony nauczyciela w przypadku trudności (np. poprzez kontakt przez e-dziennik), informacji o tym, jak będzie oceniana ich wiedza w trakcie kształcenia na odległość. W przeszłości zbiorem szczegółowych zasad był nieaktualny już Kodeks Ucznia. Dziś kodeksem zawierającym informacje o prawach ucznia jest regulamin lub statut uczelni.